خليل الله بيک محمدي

(دانش آموخته‌ي كارشناسي ارشد باستان‌شناسي)

مجله کندوکاو، سال دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1389، ص6تا20، ناشر دانشگاه آزاد اسلامی همدان.

چكيده

دربین یافته‌های مفرغی لرستان به اشیاء مفرغی منقوش برخورد می‌کنیم که در بین مردم به لوحه‌های منقوش جادوگران و یا در بین برخی باستان‌شناسان مانند آندره گدار(گدار؛ 1387، 25) به علم‌های نذری معروف شده‌اند، که این اشیاء به لحاظ زیبایی و تنوع هر بیینده‌ای را به تفکر می‌اندازد و همین امر باعث جذب برخی محققان بوده است، در این میان با نبود یک پژوهش و نظریه و انسجام دقیق در مورد این سرسنجاق‌ها مواجه می‌شویم که دل هر انسان هنر دوستی را به درد می‌آورد که ضرورت انجام این بررسی را دو چندان می کند. سرسنجاق‌هاي ديسكي غالباً با سرهاي دايره‌اي شكل كه از صفحه‌هاي چكش‌كاري شده مي‌باشند، سطح آن‌ها با نقوش مختلفي تزيين شده است اين نقوش از ساده‌ترين تا پيچيده‌ترين نوع نقوش را شامل می شوند كه اين طبقه‌بندي از اشكال واقع‌گرايانه تا سورئاليسم[1] بسيار انتزاعي مشتمل مي‌شوند و اين طرح‌ها به روش ريخته‌گري و چكش‌كاري ساخته شده‌اند. در بررسي سرسنجاق‌ها اولين ویژگی كه توجه يك بيننده را جلب مي‌كند استفاده از سطح براي بيان مفاهيم و مضامين برگرفته شده از اعتقادات و باورهاي ذهني سازندگان اين سرسنجاق‌ها مي‌باشد. ابتكار و قدرت ذهني سازندگان، دانش تصويري و كاربرد هوش‌مندانه و نظم فضاي مناسب براي ريخته‌گري نقوش متنوع، جالب‌ترين وجوهي هستند كه قابل درك مي‌باشند. در بين نقوش به صحنه‌هايي برخورد مي‌كنيم كه اين صحنه‌ها پرده از گمشده‌هاي تاريخي و عقايد مردمان اين سرزمين برداشته و گوياي داستان‌هايي از سرگذشت و عقايد اين مردمان را براي ما در اين زمان را دارا مي‌باشند. در حال حاضر تعداد 84 عدد از اين سر سنجاق‌ها كه در جريان كاوش‌هاي منظم در منطقه سُرخ‌دُم لرستان(Schmidt,1938-1945) يافته شده در موزه ايران باستان نگه‌داري مي‌شوند. و تعدادي از آن‌ها از كاوش‌هاي غير مجاز و كالاهاي قاچاق به دست آمده‌اند و تعداد ديگر در موزه‌ها و كليكسيون‌هاي خارجي نگه‌داري مي‌شوند و در بين اين سرسنجاق‌ها كمبود اطلاعات دقيق مبدا و باز‌خواني تاريخي آن‌ها وجود دارد، البته اين قضاوت درباره بيشتر اشياء مفرغي لرستان معمول مي‌باشد.

کلید واژه‌ها:

مفرغ، لرستان، سرسنجاق دیسکی مفرغی، سبك، صحنه